Iστορικό, πολιτιστικό, λαογραφικό και γλωσσικό  ενδιαφέρον

 

Η λέξη «λαχανικά», εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην ελληνιστική εποχή, στη φράση «λαχανικόν τέλος», που ήταν ο φόρος που έμπαινε στους καλλιεργητές κηπευτικών.Στα αρχαία ελληνικά, λάχανα (συνήθως στον πληθυντικό) ονομάζονταν όλα τα εδώδιμα και καλλιεργούμενα κηπευτικά, όχι απλώς αυτό που λέμε σήμερα λάχανο. Λάχανα ήταν τα φυτά που σκάβαμε για να καλλιεργήσουμε, δηλαδή τα κηπευτικά, και γενικότερα κάθε εδώδιμο λαχανικό. Το λάχανο προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «λαχαίνω». Είναι διαφορετικό από το σημερινό ρήμα «λαχαίνω» (π.χ. μου έλαχε ο κλήρος) απ’ όπου και τα λαχεία. Το σημερινό ρήμα «λαχαίνω» είναι μετεξέλιξη του αρχαίου «λαγχάνω», ενώ το αρχαίο «λαχαίνω» σήμαινε «σκάβω».

Ας δούμε όμως τα πράγματα από την αρχή…

 

 

Ο μύθος…

Ένας αρχαιοελληνικός μύθος, βασισμένος στην Ιλιάδα, αφηγείται την ιστορία του Διονύσου, ο οποίος δεν έγινε δεκτός με ενθουσιασμό στο ταξίδι του στη Θράκη. Με τη βοήθεια μιας αγέλης, ο φιλοπόλεμος βασιλιάς των Ηδωνών, ο Λυκούργος, αναχαίτισε το στρατό του θεού, μέχρι που ο Διόνυσος αναγκάστηκε να αναζητήσει καταφύγιο στη σπηλιά της θαλάσσιας νύμφης Θέτιδας. Ο Λυκούργος, έξαλλος από τη νίκη του, άρχισε να λεηλατεί και να καταστρέφει ό,τι νόμιζε πως ήταν τα ιερά αμπέλια του θεού, αλλά αποδείχτηκε ότι ήταν τα πόδια του Δρύα, του ίδιου του γιου του. Ο Διόνυσος τιμώρησε τον βασιλιά για το ανοσιούργημα του, προκαλώντας φοβερή ξηρασία στη Θράκη. Το μένος του ήταν τόσο μεγάλο, που κατευνάστηκε μόνο με τον θάνατο του Λυκούργου. Βασανισμένος και διαμελισμένος από τους υπηκόους του, ο Λυκούργος πριν πεθάνει έκλαιγε από πόνους και από τα δάκρυά του ξεπετάχτηκαν λάχανα.

Η ιστορία…

Στην Αρχαία Ελλάδα τα λαχανικά και συγκεκριμένα στην αρχαία Αθήνα, είχαν μεγάλη ζήτηση, όχι μόνο για τους οπαδούς του Πυθαγόρα. Ο Πλάτωνας, στην ιδιωτική του ζωή ακολουθούσε την «πυθαγόρειο δίαιτα» οποία ήταν καθαρή χορτοφαγία. Πίστευε πως η δίαιτα, είναι η πηγή της υγείας και των καλών ηθών. Αρκετά σπίτια κυρίως στα περίχωρα είχαν χωράφια και κήπους στους οποίους καλλιεργούσαν σκόρδα, κρεμμύδια, κουκιά, φασόλια, μπιζέλια, λούπινα, βολβούς, μαρούλια, αρακά, αγκινάρες, βλίτα, ρεβίθια και φακές.

 

Οι Βυζαντινοί σερβίριζαν τα λαχανικά με μια σάλτσα φτιαγμένη από λαδόξυδο και διάφορα καρυκεύματα. Από τον Γρηγόριο τον Θεολόγο αναφέρονται τα «Χρυσολάχανα» και το σπανάκι. Τα αγριόχορτα ονομαζόταν «βράκανα» και θεωρούνταν πολύ καλή τροφή. Το θρεπτικότερο λαχανικό ήταν τα σπαράγγια, τα οποία τρώγονταν ψητά με λάδι και αλάτι. Στη σύγχρονη Ελλάδα παρουσιάζεται μεγάλη ανάπτυξη στην παραγωγή λαχανικών με την εξάπλωση πρώιμων καλλιεργειών. Εκτός από το ευνοϊκό περιβάλλον, στην ανάπτυξη αυτή έπαιξαν ρόλο η αύξηση της εσωτερικής κατανάλωσης και των εξαγωγών, η ανάπτυξη των βιομηχανικών κονσερβοποίησης και η βελτίωση των συνθηκών του εμπορίου. Η Κεντρική Λαχαναγορά της Αθήνας, που λειτουργεί στην περιοχή του Άγιου Ιωάννη Ρέντη από το 1965, διακινεί εκατοντάδες χιλιάδες τόνους λαχανικών από όλα τα παραγωγικά κέντρα της Ελλάδας ετησίως.

Η διατροφή…

 

Τα λαχανικά είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, τα οποία δεν περιέχονται σε άλλες τροφές. Αυτά βοηθούν στην εξουδετέρωση της όξινης αντίδρασης που δημιουργείται κατά την πέψη των τροφών, όπως είναι το κρέας, το τυρί κ.ά. Η κυτταρίνη των κυτταρικών τοιχωμάτων είναι δύσπεπτη ύλη που απορροφά νερό και δημιουργεί όγκο απαραίτητο για την κανονική λειτουργία του πεπτικού συστήματος. Επιπλέον, τα λαχανικά προσφέρουν και πολλά ανόργανα στοιχεία (δηλαδή τα μέταλλα και τα ιχνοστοιχεία), όπως είναι το ασβέστιο, ο σίδηρος, το νάτριο, το χλώριο, το κοβάλτιο, ο χαλκός, το μαγνήσιο, το μαγγάνιο, ο φώσφορος κ.ά. Η ποιότητα των θρεπτικών συστατικών που παρέχονται από τα λαχανικά είναι δυνατό να επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως είναι η σύσταση του εδάφους και οι κλιματικές συνθήκες. Τα λαχανικά, μαζί με τα φρούτα, που βρίσκονται στην ίδια διατροφική κατηγορία βρίσκονται στην δεύτερη βάση της διατροφικής πυραμίδας της Μεσογειακής διατροφής, η οποία δείχνει ότι ο άνθρωπος θα πρέπει να καταναλώνει κάθε μέρα 5-6 μερίδες λαχανικών την ημέρα. Βιταμίνες: Πολλά λαχανικά είναι από τις πιο σπουδαίες πηγές βιταμινών. Περιέχουν μεγάλες ποσότητες βιταμινών Α και C καθώς και Β1, Β2 και σε μικρότερη ποσότητα PP και φολικό οξύ. Η καροτίνη, ουσία που το σώμα μας την μετατρέπει σε βιταμίνη Α, βρίσκεται άφθονη σε λαχανικά με πορτοκαλί χρώμα, όπως είναι το καρότο, και στα σκούρα πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Το ασκορβικό οξύ ή βιταμίνη C αφθονεί στην πιπεριά, στη ρέβα, στα κραμβοειδή και φυλλώδη λαχανικά. Οι βιταμίνες Β1 και Β2 περιέχονται στα χλωρά φασολάκια, τα σπαράγια και στο σπανάκι. Η PP στα κραμβοειδή, στα χλωρά φασολάκια, στα καρότα, στο σπανάκι, στα χλωρά μπιζέλια κ.ά.

 

 

 

Η λαογραφία…

Το λάχανο πρωταγωνιστεί στη λαϊκή μας θυμοσοφία, είτε ως απλή λέξη είτε ως σύνθετη. Τον πρώτο λόγο έχουν οι παροιμίες. «Καιρός φέρνει τα λάχανα, καιρός τα παραπούλια». «Όμοιος τον όμοιο κι η κοπριά στα λάχανα», «Άφραχτος κήπος, έρμα τα λάχανα». Επίσης και το βιβλικό «Κρείσσων ξενισμός μετά λαχάνων προς φιλίαν και χάριν ή παράθεσις μόσχων μετά έχθρας», από τις Παροιμίες του Σολομώντα. Ο λαός μας ως έκφραση περιφρόνησης αναφέρει «σπουδαία ή σιγά τα λάχανα», ενώ όταν κάποιος σκοτώσει κάποιον κρυφά και ύπουλα, λέμε «τον φάγανε λάχανο». Το λαχανί χρώμα είναι το διαχωριστικό σημείο για καλόγουστους και κακόγουστους… Η πιάτσα και το ρεμπέτικο… Στην παλιά αργκό λάχανο λεγόταν το πορτοφόλι, και λαχανάδες οι πορτοφολάδες, και στο διάσημο ρεμπέτικο του Βαγγέλη Παπάζογλου «Κάτω στα Λεμονάδικα» πιάσανε δυο λαχανάδες, που ευθαρσώς δηλώσαν ότι «τσιμπούμε λάχανα και την περνάμε φίνα». Η μάγκικη αργκό την εποχή των Λεμονάδικων ήταν στην ημερήσια διάταξη. Το πιο βασικό στοιχείο κατανόησης της αργκό είναι το ρεμπέτικο, που μας βοηθά να την ερμηνεύσουμε και να την κατανοήσουμε. Χαρακτηριστικό δείγμα της γλώσσας είναι το ρεμπέτικο «Κάτω στα Λε – μονάδικα». Κάτω στα λεμονάδικα γίνηκε φασαρία Δυο λαχανάδες (Οι κλέφτες πορτοφολιών) πιάσανε που κάναν την κυρία (έκαναν τον αδιάφορο) Τα σίδερα, τα σίδερα, τα σίδερα τους φόρεσαν (τις χειροπέδες) Τα σίδερα τους φόρεσαν και, στη στενή (Το κρατητήριο το έλεγαν στενή επειδή στοιβάζονταν πολλοί μικροαπατεώνες) κι αν δε βρεθούν τα λάχανα ( τα πορτοφόλια), το ξύλο που θα φάνε Κυρ αστυνόμε μη βαράς Κυρ αστυνόμε μη βαράς, γιατί και συ το ξέρεις πως η δουλειά μας είν’ αυτή και ρέφα (συνεργασία – μοιρασιά στα κλοπιμαία) μη γυρεύεις Εμείς τρώμε (κλέβουμε), βρε εμείς τρώμε, εμείς τρώμε τα λάχανα Εμείς τρώμε τα λάχανα, τσιμπούμε τις παντόφλες (τρώμε το ξύλο) για να μας βλέπουν τακτικά της φυλακής οι πόρτες Δε μας φοβί-, δε μας φοβί-, δε μας φοβίζει- ο θάνατος Δε μας φοβίζει- ο θάνατος, μον» μας τρομάζει- η πείνα γι- αυτό τσιμπούμε λάχανα (Κλέβουμε πορτοφόλια) και την περνάμε φίνα (δίχως να εργαζόμαστε). Πολλοί ρεμπέτες συνεργάστηκαν με τη Λαχαναγορά τόσο στα Λεμονάδικα, όσο και στο Γκάζι αλλά και στη νέα Λαχαναγορά του Ρέντη. Στα τραγούδια τους οι μάγκες πρωταγωνιστούσαν. Είναι γνωστό το τραγούδι που έγραψε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης πάνω στην «ελεγεία» του Ετεοκλή Τσώλη «Του Βοτανικού ο μάγκας». Ένας μάγκας που πιθανόν να εργαζόταν ως βο – τανιστής στα περιβόλια της Κολοκυνθούς και τα βράδια να τα έπινε στις ταβέρνες του Βοτανικού και στα μπουζούκια. Αυτός ο μόρτης με το «ωραίο παρελθόν» που «πάντα όμορφα γλεντούσε και δεν έκανε κακό / και τον αγαπούσαν όλοι μέσα στον Βοτανικό». Ένας άλλος μάγκας, είναι αυτός του Βοτανικού. « Ένας μάγκας στον Βοτανικό», που έ – γραψε ο Μάρκος Βαμβακάρης και τραγούδησε ο Στέλιος Καζαντζίδης. Αυτός ο μάγκας μπορεί να μην ήτανε ο ίδιος περιβολάρης. Ίσως ήταν ματσωμένος γιος πλούσιου περιβολάρη του Ταύρου ή του Ρέντη ή να είχε πόστο στη λα – χαναγορά του Κεραμικού. Πήγαινε καμπό – σος στον Βοτανικό, στα μπουζούκια και στα καμπαρέ, αυτός που «είναι ζόρικος και μπε – λαλής / στο Βοτανικό ο πιο νταής». Αυτός που «μισές τραβάει, ποτήρια σπάει / σκίζεται για μια μελαχρινή / μα στη σούρα του γουστάρει / και καμιά ξανθή». Στην πολιτική… Η Λαχαναγορά, εκτός από παραγωγούς και εμπόρους, συγκέντρωνε πλήθος κόσμου από όλες σχεδόν τις κοινωνικές τάξεις και κυρίως ανθρώπους του μόχθου που πάσχιζαν για τη ζωή και ονειρεύονταν καλύτερες μέρες. Ηταν λοιπόν ευκαιρία για τους πολιτικούς να κάνουν στην αγορά τις προεκλογικές βόλτες τους. Στις σελίδες από το προ σωπικό ημερολόγιο του Γρηγόρη Λαμπράκη, «Μέρες του 1961» (όπως τις συγκέντρωσε ο Μανώλης Νταλούκας το 2010) ο Γρη – γόρης Λαμπράκης περιγράφει πώς διεξήγαγε τις εκλογές της 29/10/61, δίνοντας και συμβουλές. «Σχέδιο δράσεως για τις προσεχείς εκλο γές» Συμβουλή!! Θέλεις να βγεις βουλευτής; Μίλα, βγάνε λόγους πύρινους. Σεληνιάσου. Θα προκαλέσεις την προσοχή & θα πάρεις ψήφους. Οι κύριες πηγές που στηρίχτηκα για να βγω βουλευτής ήσαν: Η οπωραγορά (λεμονάδικα, επί της Πειραιώς), Η λαχαναγορά (πιο πάνω απ’ την Λεύκα). Τα ψαράδικα (Κεντρική αγορά), τα χασάπικα, τα σφαγεία (στα Λιπάσματα). Επίσης οι Λαϊκές αγορές (όπου γινόντουσαν) & η Ιχθυόσκαλα…