ΛΑΧΑΝΙΚΑ – Το φαρμακείο της φύσης

Λάχανο
Αρχαίοι θεραπευτές θεωρούσαν πως το λάχανο περιείχε σημαντική ενέργεια, επειδή μεγαλώνει υπό το φως του φεγγαριού και η σύγχρονη διατροφική επιστήμη, αποδίδει τα οφέλη του στην υψηλή του περιεκτικότητά του σε θείο και βιταμίνη C. Ήδη από τα αρχαία χρόνια, το λάχανο θεωρούνταν ότι κατείχε θεραπευτικές ιδιότητες. Εκείνος που ανακάλυψε πρώτος τις θεραπευτικές ιδιότητες του λάχανου ήταν ο Ρωμαίος ρήτορας Κάτο ο Πρεσβύτερος (234 π.Χ.- 149 π.Χ.), ο οποίος συμβούλευε για την θεραπεία των καρκινικών πληγών στον μαστό των γυναικών, την επάλειψη με τριμμένα φύλλα λάχανου.Πλέον, οι αντικαρκινικές ιδιότητες του λάχανου επιβεβαιώνονται από αρκετές κλινικές έρευνες.

Μαρούλι
Λέγεται πως η ιστορία του μαρουλιού ξεκίνησε από την Ανατολική Μεσόγειο. Η ιστορία του χρονολογείται πάνω από 5.000 χρόνια. Ιδιαίτερα διαδεδομένο ήταν στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία που θεωρούνταν πως το μαρούλι είχε θεραπευτικές ιδιότητες. Ιστορικά κείμενα αναφέρουν ότι ο Αύγουστος Καίσαρας θεραπεύτηκε από σοβαρή ασθένεια, χρησιμοποιώντας τα φύλλα του μαρουλιού. Το μαρούλι περιέχει σημαντικές ποσότητες καροτενοειδών (α- και β-καροτένιο, λουτεΐνη και ζεαξανθίνη). Επίσης, είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε βιταμίνη C, φυλλικό οξύ, μαγγάνιο και χρώμιο.

Κρεμμύδι
Λαχανικό αλλά και μπαχαρικό το οποίο προέρχεται μάλλον από τη νοτιοανατολική Ασία. Γνωστό και με τα ονόματα Κρόμμυον ή Αλλιον το κοινό. Πιθανολογείται ότι το φυτό ήταν γνωστό σε κάποιους λαούς (Ινδία, Κίνα, Μέση Ανατολή) πριν ακόμη ο άνθρωπος αποκτήσει γραπτή ιστορία. Δεν είναι τυχαίο ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι θεωρούσαν το βολβό ως σύμβολο του Σύμπαντος και στην Ελλάδα αναφέρεται από τα χρόνια του Ομήρου. Στο κρεμμύδι αποδίδονται πάρα πολλές θεραπευτικές ιδιότητες αλλά χρησιμοποιείται και ως αρωματικό. Θεωρείται παράγοντας μακροζωίας.

Σκόρδο
Το όνομά του προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη σκόροδον. Το σκόρδο, χρονολογείται πάνω από 6.000 χρόνια και αναφέρεται σε αρχαία κείμενα των πολιτισμών της κεντρικής Ασίας και της Μεσογείου, κυρίως για τις πολύτιμες φαρμακευτικές και αφροδισιακές του ιδιότητες. Η ιστορία του σκόρδου ξεκινάει από τα βάθη της εξωτικής Μογγολίας και καταλήγει στις κουζίνες και τα «φαρμακεία» όλου του κόσμου. Στην Αρχαία Αίγυπτο μάλιστα, το σκόρδο θεωρούταν τόσο πολύτιμο που συνόδευε τους Φαραώ στην τελευταία κατοικία τους και χρησιμοποιούνταν ως αξία καθορισμού της τιμής στις εμπορικές συναλλαγές. Αν και έχει έντονη οσμή και χαρακτηριστική καυστική γεύση- που οφείλεται σε αιθέρια έλαια πλούσια σε θειούχες ενώσεις- το σκόρδο χρησιμοποιείται στην ασιατική κουζίνα από την αρχαιότητα και στην Ευρώπη από το Μεσαίωνα.

Πατάτα
Η καλλιέργεια της ξεκίνησε στην Νότια Αμερική μεταξύ τριών και τεσσάρων χιλιάδων χρόνων αν και πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι μπορεί να ξεκίνησε η καλλιέργεια της και πριν από δεκατρείς χιλιάδες χρόνια. Στην εποχή της αυτοκρατορίας των Ίνκας η καλλιέργεια πατάτας είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρη την ήπειρο κάτι που παρατήρησαν και οι πρώτοι ισπανοί χρονικογράφοι στις απαρχές της κατάκτησης της ηπείρου. Από την Ισπανία και μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα η καλλιέργεια της πατάτας εξαπλώθηκε σχεδόν σε όλη τη Δυτική Ευρώπη χωρίς όμως να συναντά και ιδιαίτερη αποδοχή από τον αγροτικό κόσμο χρησιμοποιούμενη πάντα ως ζωοτροφή και ως τροφή σε περίπτωση μεγάλης ανέχειας. Από τα μέσα του 17ου αιώνα αρχίζει η μεταστροφή και η ένταξη της πατάτας στις διατροφικές συνήθειες των ευρωπαίων. Στην Ελλάδα η πατάτα εισήχθη στην ελληνική γεωργία από τον Ιωάννη Καποδίστρια το 1833 και καλλιεργήθηκε πειραματικά σε περιορισμένη κλίμακα στην Πελοπόννησο. Η συστηματική της καλλιέργεια άρχισε να πραγματοποιείται μετά από 50 χρόνια στα 1880, αφού χρειάστηκε να περάσει ένα μεγάλο διάστημα για να αναγνωριστεί η σημασία της.

Ντομάτα
Η ντομάτα κατάγεται από τη ΝΑ Αμερική. Η καταγωγή της καλλιεργούμενης σήμερα τομάτας είναι το Μεξικό. Μεταφέρθηκε το 16ο αιώνα στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα η εισαγωγή της έγινε το 1818 στην Αθήνα. Η αρχική άγρια ποικιλία μάλλον παρήγαγε καρπούς μικρούς σαν τσαμπί με κεράσια. Η αρχική καχυποψία των Ευρωπαίων για τη τομάτα, οφείλεται στην ομοιότητά της με το φυτό AtropaBelladonna (Μπελαντόνα) της ίδιας οικογένειας . Η Μπελαντόνα ή αλλιώς Άτροπος ήταν γνωστή από την Αρχαία Ελλάδα και συνδεόταν με θεραπευτικές, δηλητηριώδεις και ψυχοτρόπες ιδιότητες λόγω της ατροπίνης που περιέχει. Υπάρχουν ή υπήρξαν περίπου 12.000 ποικιλίες τομάτας σε όλο τον κόσμο. Το κόκκινο χρώμα τους οφείλεται στο λυκοπένιο. Στο ίδιο συστατικό οφείλει το χρώμα του και το καρπούζι. Η κονσερβοποίηση της τομάτας άρχισε το 1920 περίπου.

Καρότο
Το καρότο έχει τις ρίζες του στην κεντρική Ασία. Χιλιάδες χρόνια πριν στην περιοχή του σημερινού Αφγανιστάν καλλιεργήθηκαν τα πρώτα καρότα, χρώματος μωβ. Το πορτοκαλί καρότο που τρώμε όλοι σήμερα είναι προϊόν συνδυαστικής καλλιέργειας του μωβ καρότου της Κεντρικής Ασίας και του καρότου με άσπρο ή λευκό χρώμα που ήδη υπήρχε στην Δυτική Ευρώπη. Γύρω στον 10ο αιώνα , το μωβ καρότο ήρθε και στην Ευρώπη, ταξιδεύοντας με τους Άραβες από την Ασία προς την Βόρεια Αφρική και την Ισπανία. Έτσι έγιναν διάφορα πειράματα και προέκυψε το καρότο όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Η χώρα που δημιουργήθηκε το πρώτο πορτοκαλί καρότο είναι η Ολλανδία. Οι αρχαίοι τιμούσαν ιδιαίτερα το καρότο, όχι μόνο για την νοστιμιά του αλλά και για τις πολύτιμες ιδιότητες του σαν φαρμακευτικό προϊόν. Στην αρχαία Ελλάδα το όνομά του ήταν Σταφυλίνος και το έχουν συμπεριλάβει σε συγγράμματά τους για τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες πολλοί γιατροί, μεταξύ των οποίων ο Ιπποκράτης και ο Διοσκουρίδης.

Πράσο
Το πράσο είναι συγγενικό φυτό με το κρεμμύδι και το σκόρδο και υπάρχει στην ανατολική Μεσόγειο από τα πανάρχαια χρόνια. Η ίδια η λέξη «πράσον» εμφανίζεται πρώτη φορά στον Ιπποκράτη, αλλά ασφαλώς υπήρχε από πολύ παλιότερα αν σκεφτούμε ότι ένα παράγωγό της, η λέξη «πρασιά», υπάρχει στον Όμηρο, δυο φορές στην Οδύσσεια. Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν πολύ το πράσο ενώ έντονη παρουσία συνεχίζει να έχει και στα βυζαντινά συγγράμματα.

Σπαράγγι
Το σπαράγγι ήταν γνωστό στην αρχαία Αίγυπτο καθώς έχουν βρεθεί τοιχογραφίες στις πυραμίδες όπου πιστεύεται ότι χρονολογούνται γύρω στο 5000 π.χ. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι το καλλιεργούσαν, μπορεί να ήταν και αυτοφυές. Στην Μικρά Ασία πιστεύεται ότι καλλιεργήθηκε 2000 χρόνια πριν από την εποχή των Ρωμαίων, ήταν γνωστό φάρμακο για τον οδοντόπονο, καρδιοπάθεια, νύγματα εντόμων και άλλες περιπτώσεις. Ο Διοσκουρίδης το ονόμαζε «πετραίοασπάραγγο» και συνιστούσε αφέψημα ρίζας σπαραγγιού για να βελτιωθεί η ροή των ούρων, για τη θεραπεία των προβλημάτων των νεφρών, του ίκτερου και της ισχιαλγίας, ενώ ο Ιπποκράτης ως συλληπτικό ή ως αντιδιαρροϊκό φάρμακο. Στην Ελλάδα εμφανίστηκε σαν άγριο, αυτοφυές φυτό σε πολλές υγρές, ημιορεινές περιοχές και γρήγορα εκτιμήθηκε η αξία του για τις διάφορες φαρμακευτικές και διαιτητικές του ιδιότητες.

Μελιτζάνα
Στην αρχαιότητα, ήταν ιθαγενές φυτό της Ινδίας, αλλά καλλιεργούνταν προϊστορικά και στην Κίνα και την Κεντρική Ασία. Η πρώτη γραπτή αναφορά για το φυτό εντοπίζεται σε μια αρχαία κινέζικη αγροτική πραγματεία το 544 π.Χ. Στην Ευρώπη ήρθε μάλλον με τους Άραβες. Στην Ελλάδα έφτασε το 12ο-13ο αιώνα και από τότε αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά της Μεσογειακής διατροφής και κυριαρχεί στα κλασικά και μικρασιατικά εδέσματα.

Πιπεριά
Η ιστορία δείχνει ότι η αρχαιότερη γνωστή πατρίδα της πιπεριάς είναι η Νότια Αμερική. Η Ισπανία φαίνεται να είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που καλλιέργησε εκτενώς τις πιπεριές. Από εκεί η πιπεριά ταξίδεψε στη Βρετανία και στη νότια Γαλλία, όπου ήταν περισσότερο δημοφιλής ως οικιακό φυτό παρά ως καρύκευμα ή τροφή. Αργότερα, μετά το μακρύ ταξίδι της από την Νότια Αμερική (Βραζιλία) στην Ευρώπη με τον Χριστόφορο Κολόμβο τον 16ο αιώνα, έφτασε στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας εκατό χρόνια αργότερα. Φλώρινα, Πρέσπες, Βέροια, Αριδαία, Κοζάνη υποδέχτηκαν τον καινούριο εξωτικό τότε καρπό. Εκεί όμως που ευδοκίμησε η συγκεκριμένη πιπεριά και προσαρμόστηκε στις εδαφικές και κλιματολογικές συνθήκες, ήταν τα φημισμένα για την ευφορία τους χώματα της Φλώρινας . Μέχρι το 1950 είχε εξελιχθεί σε σημαντικό προϊόν της περιοχής.

Κουνουπίδι
Το κουνουπίδι καλλιεργείται στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου εδώ και 2.000 χρόνια. Υπάρχουν αναφορές για αυτό τόσο στην αρχαία Ελλάδα όσο και στην Αίγυπτο. Είναι η Λευκοκράμβη ή Κραμβοσπάραγο των αρχαίων. Τον 16ο αιώνα ξεκίνησε η καλλιέργεια του και σε περιοχές της Δυτικής Ευρώπης. Είναι πλούσιο σε νερό, βιταμίνη C, Α (καροτίνη), κάλιο, φώσφορο, ασβέστιο. Περιέχει υδατάνθρακες, σάκχαρα, φυτικές ίνες, λίπος, πρωτεΐνη και πολλές βιταμίνες και στοιχεία όπως θειαμίνη, ριβοφλαβίνη, νιασίνη, παντοθενικό οξύ, βιταμίνη Β6, φολικό οξύ, μαγνήσιο, ψευδάργυρο.

Σπανάκι
Το σπανάκι συναντάται επίσημα για πρώτη φορά στην κουζίνα της Κίνας περίπου το 700 μ.Χ. όπου εστάλη σαν δώρο προς την αυτοκρατορική αυλή από τον βασιλιά του Νεπάλ. Ήταν γνωστό επίσης και στην Περσία. Στην Ευρώπη εμφανίστηκε κάποια στιγμή μεταξύ του 900 και του 1,500 μ.Χ., πιθανόν από τους Άραβες, μέσω της Ισπανίας). Το σπανάκι κατέχει την πρώτη θέση στα χόρτα από θρεπτικής απόψεως, γιατί περιέχει σημαντική ποσότητα από λευκωματούχες ουσίες 3,49%, και υδατάνθρακες 4,44%. Σήμερα έχουν επικρατήσει δύο κυρίως ποικιλίες σπανακιού, η πλατύφυλλη και η κατσαρή. Και οι δύο είναι πλούσιες σε άλατα σιδήρου 3,3% , οξαλικό ασβέστιο 0,19 – 0,317%, ιώδιο, χλωροφύλλη, φλαβονοειδή, φωσφόρο, μεγάλη ποσότητα βιταμίνης C και Κ1 και προβιταμίνη Α.