ΛΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Γητειές και γητέματα…
Τα ξόρκια, τα γητέματα, οι γητειές, οι επωδές, αποτελούν πολύτιμο λαογραφικό υλικό γιατί αναφέρονται στις δοξασίες του λαού μας και το περιεχόμενό τους συνδέεται σε πολλές περιπτώσεις με το μυθολογικό και θρησκευτικό κόσμο.
Τα ξόρκια και οι γητειές στηρίζονται στη μαγική δύναμη των λέξεων. Μερικές μάλιστα είναι ξένες, εβραϊκές, αραβικές και γενικά δυσνόητες.
Στην αρχαιότητα η επωδή αποτελούσε ισχυρότατο μέσο θεραπείας ασθενειών ζώων και ανθρώπων. Η λέξη γητειά παράγεται από το ρήμα γοητεύω, επειδή πιστεύανε πως με τα λόγια της γητεύτρας γοητεύονται κάποιες μυστηριώδεις δυνάμεις και θεραπεύον τις παθήσεις.
Ο χανιώτης λαογράφος Κανάκης Γερωνυμάκης, στην «Κρητική Λαογραφία» μας ξεναγεί στη λαϊκή σοφία των Κρητικών περιγράφοντας μερικές γητειές…
Γητειά της βαρισματές (για πληγές)
Η γητεύτρα πιάνει στο χέρι της ένα αντικείμενο από το είδος που προκάλεσε την πληγή (πέτρα, ξύλο ή σίδερο) και με αυτό κάνει το σημείο του σταυρού πάνω στην πληγή και λέει:
Άης Γιάννης κι Αης Γιώργης κι Άης Παντελεήμως εξεκινήσανε να πάνε κάτω στα Αγεροσόλυμα εις του Χριστού τον τάφο για να μάθουνε τη γηθχειά του σιντέρου του κοκκάλου και τση πέτρας και του ξύλου. Στο δρόμο των απάντηξεν ο Αφέντης μας ο Χριστός και λέει τωνε:
– Που πάτε;
– Αφέντη μας Χριστέ τα χωστά κατέεις και τα φανερά δεγ-κατέεις;
Πάμε στα Αγεροσόλυμα εις του Χριστού τον τάφο για να μάθουμε τη γηθχειά του σιντέρου, του κοκκάλου και τση πέτρας και του ξύλου.
Γητειά για την ηλίαση
Όταν είχε ηλίαση κανείς, εβάζανε σε ένα ποτήρι νερό και μέσα τρία μικρά χαλικάκια και μετά, με το νερό γυρίζανε το ποτήρι ανάστροφα στο κεφάλι του παθόντος που καθότανε απέναντι του ήλιου και λέγανε τη γητειά:
Στάσου ήλιε πρωινέ στάσου μεσημεριανέ
Έλα δα κι επιάσαμέ σε στο σταμνί εβάλαμέ σε.
Ήλιε μας χρυσοήλιε μας, που πάεις να βασιλέψεις
Το δούλο του Θεού που λάβωσες, γιάειρε να γιατρέψεις…
Γητειά για τη γλωσσοφαγιά
Πολλοί πιστεύανε στη γλωσσοφαγιά και αρκετοί πιστεύουνε ακόμα. Κάτι όπως το μάτιασμα. Μερικοί κρύβουνε τις επιτυχίες τους για τη γλωσσοφαγιά. «Καλλιά θεριό σε φάει παρά ανθρώπου γλώσσα» λέγανε. Έχομε εδώ τη σχετική γητειά…
Όποιος μασε θαμάζεται και μασε γλωσσοτρώει αν είναι φίλος να διαβεί κι αν είναι οχθρός να σκάσει. Κι αν είναι περαστικός να πάει στη δουλειά ντου μ΄ άνθρωπο δεν πειράζομε, κιανιούς κακό δεν κάνομε κιανιούς κακό δε λέμε κι ότι κι αν αποχτίσαμε, ποτές δεν αδικίσαμε…
Γητειά για την αιμορραγία
Η γητεύτρα δένει τρεις κόμπους σε ασπροκόκκινη κλωστή και με αυτή κάνει το σημείο του σταυρού πάνω από τον άρρωστο και λέει τρεις φορές:
Ο Χριστός κι η Παναγιά κι η Αγία Πελαγία
Κι ούλοι οι Ευαγγελιστές και του Χριστού οι μαθητές
Κι ο Θεός να βοηθήσει άλλο αίμα να μη χύσει
Ο δούλος του Θεού…