Το σαπούνι είναι ένα ακόμα ανθρώπινο επίτευγμα. Η δημιουργία του προέκυψε, όπως και πολλές άλλες ανακαλύψεις, από τυχαία γεγονότα.

Από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας αποτελεί ένδειξη πολιτισμού. Μάλιστα, για να υπολογίσουν το πολιτισμικό επίπεδο μιας χώρας, μετρούσαν την ποσότητα του σαπουνιού που καταναλώνει κάθε οικογένεια ή και κάθε χώρα. Είναι γνωστή άλλωστε η παροιμία” η καθαριότητα είναι η μισή αρχοντιά”

 

Ο μύθος

Σύμφωνα με τον ελληνικό μύθο, το σαπούνι ανακαλύφθηκε στη Λέσβο. Έπειτα από θυσίες που πρόσφεραν οι κάτοικοι στη θεά Άρτεμη, το νερό της βροχής παρέσερνε τα υπολείμματα των βωμών ( λίπη , στάχτες , ξύλα) τα οποία κατέληγαν σε υγρή μορφή στο ποτάμι, όπου οι γυναίκες έπλεναν τα ρούχα. Εκεί παρατήρησαν ότι τα υγρά αυτά βοηθούσαν στο να καθαρίσουν καλύτερα τα ρούχα. Λέγεται μάλιστα ότι το σαπούνι πήρε το όνομά του από την Λέσβια ποιήτρια Σαπφώ, που έζησε την περίοδο εκείνη (630-570 π.Χ.)

Η εποχή του σαπουνιού

Παλαιότερα οι άνθρωποι έφτιαχναν μόνοι τους, στο σπίτι, το σαπούνι που χρειάζονταν για τις ανάγκες της οικογένειάς τους. Συνήθως το έφτιαχναν την άνοιξη ή το φθινόπωρο, που ο καιρός ήταν καλός και η θερμοκρασία ιδανική χωρίς μεγάλες μεταβολές. Χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο από τον πυθμένα των βαρελιών που είχε μούργα, για να μην πάει χαμένο και με αυτό έφτιαχναν το σαπούνι τους. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν πιστοί του χειροποίητου σαπουνιού, που παρασκευάζουν σαπούνι με την ίδια ευλάβεια όπως και οι πρόγονοι τους.

Η λιπαρή ουσία πού χρησιμοποιείται είναι υπολείμματα από καθαρό λάδι από τηγάνισμα ή από η από το ίζημα του ελαιόλαδου το οποίο παίρνουμε. 3-4 μήνες μετά την παραγωγή του. Γενικά χρησιμοποιείται κάθε λάδι που έχουμε στη διάθεση μας, το οποίο σουρώνουμε πριν χρησιμοποιήσουμε. Παλιότερα αξιοποιούσαν όλα τα λάδια που υπήρχαν στα πιθάρια και τα ντεπόζιτα, ακόμα και ζωικά λίπη, κυρίως από χοιρινό.

Η διαδικασία που ακολουθούσαν για την Παρασκευή του σαπουνιού ήταν η εξής: μέσα σε ένα μεγάλο καζάνι έβραζαν το λάδι, πρόσθεταν την καυστική ποτάσα η σόδα (η ποτάσα κάνει πιο μαλακά σαπούνια, η σόδα πιο βαριά), ανάλογο νερό (αντί νερό μπορούσαν να βάλουν αλισίβα) και ανακάτευαν πολύ καλά με ένα Πλατύ ξύλο ώσπου να πήξει . Σύμφωνα με λαϊκές αντιλήψεις, το σαπούνι δεν πρέπει να το παρακολουθούν όταν παρασκευάζεται. Στο κέντρο του καζανιού τοποθετούσαν δύο μικρά ξυλάκια ελιάς σε σχήμα σταυρού, μαζί με μία μπουκιά ψωμί για δύναμη. Την πλάκα του σαπουνιού με τα ξυλάκια και το ψωμί την χρησιμοποιούσε ο ιερέας στις βαπτίσεις για να πλύνει τα χέρια του μετά το μυστήριο ώστε να φύγουν τα λάδια.

Αφού το σαπούνι κρύωνε καλά, το έκοβαν με πριόνι σε κύβους και το τοποθετούσαν πάνω σε σανίδες για να στεγνώσει σε σκιερό και απάνεμο μέρος με σταθερή θερμοκρασία. Το κομμάτι του σαπουνιού που μίκραινε από το πλύσιμο το έλεγαν απολειφάδι, λέξη με την οποία χαρακτήριζαν και τον αδύνατο άνθρωπο.

Το υγρό που μένει στο τέλος, αφού έχουμε πάρει το σαπούνι , ονομάζεται πρωτείο η δρύμη. Όσο πιο λίγο είναι το πρωτείο τόσο πετυχημένο είναι το σαπούνι. Χρησιμοποιείται ως καθαριστικό για ξύλινα πατώματα, σκουριασμένα δοχεία, για την απολύμανση των χώρων υγιεινής αλλά και στην καθαριότητα του σπιτιού αντί για χλωρίνη.

Παρασκευή σαπουνιού

Για να φτιάξουμε σαπούνι, παίρνουμε ένα μέρος λάδι και 2 μέρη νερό. Τα υλικά που θα χρειαστούμε είναι: 6 κιλά λάδι, 12 κιλά νερό, 1 κιλό καυστική ποτάσα, και 100 γραμμάρια αλάτι χοντρό.

Σε ένα μεγάλο δοχείο, κουβά η βαρέλι, ανάλογα την ποσότητα, βάζουμε όλο το λάδι και μέρος από το νερό (κρατάμε δύο με τρία κιλά στην άκρη). Βράζουμε το μείγμα σε μέτρια φωτιά με ξύλα, για να μην καεί και καταστραφεί το σαπούνι. Ανακατεύουμε διαρκώς με ξύλινη κουτάλα για μιάμιση με δύο ώρες ώσπου να αρχίσει να βγάζει μεγάλες φουσκάλες συνάντηση να ανεβαίνει το σαπούνι επάνω.

Στο νερό που κρατήσαμε διαλύουμε την καυστική σόδα και τη ρίχνουμε σιγά-σιγά στο δοχείο όπου βράζει το σαπούνι ανακατεύοντας συνεχώς. Το σαπούνι είναι έτοιμο όταν δεν ανεβαίνει πια στην επιφάνεια και ξεχωρίζει. Για να το διαπιστώσουμε ρίχνουμε λίγο σε ένα πιάτο, και αν ξεχωρίζει η μάζα σαν λέπι, αφαιρούμε τα ξύλα από τη φωτιά και σταματάμε το βρασμό. Αφήνουμε το σαπούνι να ηρεμήσει για μισή ώρα και μετά το καταβρέχουμε ελαφρά με τα δάχτυλά μας ισιώνοντας την επιφάνειά του με μία τρυπητή κουτάλα. Αφήνουμε μία νύχτα σκεπασμένο για να πήξει ελέγχοντάς το με το χέρι μας. Στην άκρη σφίγγει πιο γρήγορα, στο κέντρο αργεί περισσότερο.

Ίσως χρειασθεί και δεύτερη μέρα για να πήξει. Όταν είναι έτοιμο, το κόβουμε σε λωρίδες με μαχαίρι ή πριόνι και μετά σε κύβους όπως μας εξυπηρετεί.

Αν θέλουμε, μπορούμε να βάλουμε το σαπούνι, αφού το παρασκευάσουμε και σταματήσουμε το βρασμό του, σε τελάρα η καλούπια. Στρώνουμε ένα νάιλον ή μία λαδόκολλα από κάτω και πάνω ρίχνουμε το μείγμα, ώστε να βγουν τα σαπούνια στο σχήμα που θέλουμε. Είναι καλό να χρησιμοποιηθεί αφού ωριμάσει, περίπου ένα με ενάμιση μήνα από την παραγωγή του. Καταλαβαίνουμε ότι είναι κατάλληλο για χρήση, όταν δημιουργηθεί στην επιφάνεια λευκή σκονη .

Σαπούνια με βότανα και αρωματικά φυτά

Αν θέλουμε, μπορούμε να παρασκευάσουμε διάφορα σαπούνια με αρωματικά βότανα ή φυτά από το περιβόλι της πλούσιας Ελληνικής χλωρίδας. Τα ευεργετικά συστατικά του θα ανακουφίσουν τα ερεθισμένα χέρια και θα περιποιηθούν τα ευαίσθητα υφάσματα.

Κάθε βότανο ή αρωματικό φυτό το χρησιμοποιούμε μόνο στην εποχή της συγκομιδής η της ανθοφορίας του.

Μπορούμε να μαζέψουμε τσουκνίδα, χαμομήλι, φασκόμηλο, μέντα, δεντρολίβανο, λεβάντα, αγιόκλημα, θυμάρι, καλέντουλα, μελισσόχορτο αλλά και δυόσμο ρίγανη και μαντζουράνα, που χρησιμοποιούνται ευρέως στη σαπωνοποιία. Την εποχή της ανθοφορίας των εσπεριδοειδών μπορούμε να μαζέψουμε φύλλα, άνθη φλούδες και ξύσμα  και να πάρουμε το αφέψημα τους. Ανάλογα με τα βότανα και τα αρωματικά φυτά η μπαχαρικά που θα χρησιμοποιήσουμε θα προκύψει και το ανάλογο χρώμα.

Έγχυμα βοτάνων και αρωματικών φυτών

Στο νερό του που θα χρησιμοποιήσουμε για το σαπούνι βράζουμε για 10 λεπτά περίπου τα βότανα η αρωματικά φυτά, σουρώνουμε το νερό και παίρνουμε το έγχυμα τους , το οποίο χρησιμοποιούμε όπως περιγράφεται στον τρόπο παρασκευής.

Για λιπαρά μαλλιά ενδείκνυται το κίτρο, ο κέδρος, το λεμόνι, το δεντρολίβανο και το μανταρίνι.

Για ξηρά μαλλιά η καλέντουλα και το χαμομήλι. Για άτονα θαμπά μαλλιά η τσουκνίδα, για την πιτυρίδα το δεντρολίβανο, το μελισσόχορτο, το φασκόμηλο και η αχιλλεία. Για την καταπολέμηση τριχόπτωσης χρησιμοποιούμε το φασκόμηλο, το θυμάρι και το δεντρολίβανο. Αν θέλουμε να δώσουμε λάμψη στο χρώμα των μαλλιών μας, θα χρησιμοποιήσουμε χαμομήλι για τα ξανθά μαλλιά και καρυδόφυλλα για τα σκούρα.