Τα Χριστόψωμα με τις καλλιτεχνικές δημιουργίες στην επιφάνειά τους, ήταν λαϊκό δημιουργήματα και από τις πιο σημαντικές εκδηλώσεις της λαογραφικής μας τέχνης. Ο «άρτος» των Χριστουγέννων, ήταν το ευλογημένο ψωμί του σπιτιού, που θα στήριζε όλο το χρόνο τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειάς του, αλλά και των ζώων και της σοδειάς. Ανάλογα ιερά ψωμιά έφτιαχναν και στην αρχαία Ελλάδα, αφιερωμένα στη Δήμητρα ή στον Απόλλωνα. Ανάλογα με την τοπική παράδοση ήταν και τα σχέδια στην επιφάνεια του ψωμιού αλλά ο σταυρός ήταν απαραίτητος. Σε περιοχές της Ρούμελης έφτιαχναν σχέδια με αρνάκια, κατσικάκια και μια μαργαρίτα με τόσα φύλλα όσα ήταν τα μέλη της οικογένειας. Πάνω από τη μαργαρίτα, σχεδίαζαν μια σκεπή σπιτιού και κάτω ένα κατοικίδιο ζώο και ένα κλωνάρι, συνήθως κληματαριάς. Υπήρχαν ικανότατες «κεντήστρες» που με ζυμάρι σχεδίαζαν πάνω στο Χριστόψωμο ένα ζωντανό κόσμο από σπίτια, ζώα και γεωργικές δουλειές. Το πρωί των Χριστουγέννων μετά τη θεία Λειτουργία, ο ιερέας περνούσε από τα σπίτια των πιστών για να ευλογήσει το Χριστόψωμο. Το έθιμο αυτό λέγεται «Ύψωμα του ψωμιού». Κατόπιν ο ιερέας ακουμπούσε το ψωμί στο κεφάλι του, έκανε μια ευχή, το πίεζε στις δύο άκρες και το έκοβε στα δύο. Αν το κομμάτι που κρατά στο δεξί χέρι είναι μεγαλύτερο από αυτό που κρατά στο αριστερό, τότε η χρονιά στην οικογένεια θα είναι καλή, ενώ στην αντίθετη περίπτωση θα είναι κακή. Στην περίπτωση του Χριστόψωμου στη λαϊκή μας παράδοση, συναντηθήκαν ο Χριστός και το ψωμί. Το διπλό αυτό στοιχείο ο λαός το συνδύασε με τέχνη, φαντασία αλλά και το μήνυμα ότι ο άνθρωπος αυτή τη μέρα μαζί με το θεό, δεν ξεχνά να ευχαριστήσει και τη γη που τον τρέφει.

Χριστόψωμο

 Υλικά

1 κιλό αλεύρι σκληρό, 3 αυγά, ¾ φλιτζανιού γάλα φρέσκο, 80 γραμμ. μαγιά, ½ φλιτζάνι βούτυρο φρέσκο, 3 κουταλιές ζάχαρη, 2 κουταλάκια αλάτι, 1 κουταλάκι γλυκάνισο κοπανισμένο, 1 κουταλιά μαστίχα κοπανισμένη, σουσάμι, 1 καρύδι ολόκληρο, 1 κρόκο αυγού για το άλειμμα ( προαιρετικά ).

Εκτέλεση

Σε ένα μπολ διαλύουμε τη μαγιά σε ένα φλιτζάνι χλιαρό νερό. Σε μια λεκάνη αδειάζουμε το αλεύρι, ανοίγουμε μια λακκουβίτσα και ρίχνουμε τη μαγιά, το γάλα, τη ζάχαρη, το βούτυρο λιωμένο και χλιαρό, τα αυγά, το γλυκάνισο, τη μαστίχα και το αλάτι και ζυμώνουμε μέχρι να γίνει μια ζύμη μαλακή και αφράτη χωρίς να κολλά στα χέρια μας. Τη σκεπάζουμε και την αφήνουμε σε ζεστό μέρος μέχρι να διπλασιαστεί σε όγκο. Όταν η ζύμη μας είναι έτοιμη, βουτυρώνουμε ένα στρογγυλό ταψί και στρώνουμε τη ζύμη, αφού κρατήσουμε ένα μικρό κομμάτι ζύμης για να φτιάξουμε το σταυρό. Σε ένα μπολ αραιώνουμε με μισό κουταλάκι νερό τον κρόκο του αυγού και αλείφουμε την επιφάνεια του Χριστόψωμου. Πασπαλίζουμε με σουσάμι και αφού βάλουμε ένα μεγάλο ολόκληρο καρύδι στο κέντρο του σταυρού, ψήνουμε το Χριστόψωμο σε προθερμασμένο φούρνο για περίπου 1 ώρα.

 

Μελομακάρονα

 Υλικά

900 γραμμ. αλεύρι μαλακό,  1 φλιτζανάκι σιμιγδάλι ψιλό,  1½ ποτήρι καλαμποκέλαιο,  1/2 ποτήρι χυμό πορτοκαλιού,  1/2 ποτήρι χυμό μανταρινιού,  ξύσμα από πορτοκάλι, 1 κουταλάκι σόδα,  2 κουταλάκια μπέικιν πάουντερ,  1/2 ποτηράκι κονιάκ, 1/2 ποτήρι ζάχαρη, 1 κουταλιά κανέλα

Για το σιρόπι

2 ποτήρια ζάχαρη,  2 ποτήρια μέλι,  1½ ποτήρι νερό,  1 πορτοκάλι κομμένο στα δύο,

1-2 ξυλάκια κανέλας.

 

Εκτέλεση

Σε μια λεκάνη ρίχνουμε τη ζάχαρη και τους χυμούς πορτοκαλιού και μανταρινιού και ανακατεύουμε μέχρι να λιώσει η ζάχαρη. Προσθέτουμε το καλαμποκέλαιο και, αφού τα ανακατέψουμε για 2 λεπτά, ρίχνουμε το ξύσμα, τα μυρωδικά, το κονιάκ, τη σόδα, το μπέικιν πάουντερ και το αλάτι και ανακατεύουμε. Κατόπιν ρίχνουμε το σιμιγδάλι, ανακατεύοντας ακόμη για 3-4 λεπτά, και τέλος προσθέτουμε το αλεύρι και με απαλές κινήσεις προσπαθούμε να ενσωματωθεί με τα υπόλοιπα υλικά, χωρίς να το ζυμώνουμε. Όταν το μείγμα μας πάρει τόσο αλεύρι, ώστε να γίνει μια λεία και μαλακή ζύμη, πλάθουμε τα μελομακάρονα, τα τοποθετούμε σε ταψί (όχι πολύ κοντά το ένα στο άλλο, γιατί φουσκώνουν) και με ένα πιρούνι χαράζουμε την επιφάνειά τους δίνοντάς τους και ένα ρομβοειδές σχήμα. Τα ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο στους 160-170° C για 20-25 λεπτά.

Για το σιρόπι

Σε μια φαρδιά κατσαρόλα βράζουμε τη ζάχαρη, το νερό, το μέλι, τα ξυλάκια κανέλας και το κομμένο πορτοκάλι για 4-5 λεπτά και ξαφρίζουμε τακτικά το σιρόπι. Όταν είναι έτοιμο, ρίχνουμε μέσα λίγα λίγα τα ψημένα μελομακάρονα και τα αφήνουμε στο σιρόπι 1-2 λεπτά να μαλακώσουν. Κατόπιν τα βάζουμε σε πιατέλα και τα πασπαλίζουμε με αρκετό τριμμένο καρύδι…

 

Κουραμπιέδες πολίτικοι

 

Yλικά

1½ κιλό αλεύρι μαλακό, 800 γραμμάρια βούτυρο γάλακτος,  200 γραμμάρια φυτίνη, 180 γραμμάρια ζάχαρη άχνη,  4 κρόκους αυγών, 1 ποτηράκι κονιάκ, 1 κουταλάκι μπέικιν πάουντερ, 1 κουταλάκι σόδα, 3 βανίλιες, 800 γραμμάρια άχνη ζάχαρη για το πασπάλισμα, λίγο ανθόνερο για το ράντισμα

 Eκτέλεση

Σε μια λεκάνη ρίχνουμε το βούτυρο και τη φυτίνη και τα χτυπάμε με το μίξερ μέχρι να ασπρίσει και ν’ αφρατέψει. Προσθέτουμε και τη ζάχαρη και εξακολουθούμε να χτυπάμε για 5 λεπτά ακόμη. Στη συνέχεια ρίχνουμε τους κρόκους, το κονιάκ και τις βανίλιες και τα χτυπάμε για άλλα 15 λεπτά. Προσθέτουμε λίγο λίγο το αλεύρι, το μπέικιν πάουντερ και τη σόδα και ζυμώνουμε μέχρι να γίνει μια ομοιόμορφη και μάλλον σφιχτή ζύμη. Πλάθουμε τους κουραμπιέδες και τους ψήνουμε σε μέτρια θερμοκρασία 160°-170°C για 20 λεπτά περίπου προσέχοντας να μην αρπάξουν. Όταν ψηθούν, τους ραντίζουμε με λίγο ανθόνερο και τους πασπαλίζουμε με ζάχαρη άχνη. Όταν κρυώσουν, τους τοποθετούμε σε πιατέλα και με ένα σουρωτήρι τους πασπαλίζουμε με ζάχαρη άχνη.